DOKUMENTA
Promjena imena
Rado bismo čulei kako ti je postupak promjene imena išao ako već imaš iskustva s tim, je li bilo problema i poteškoća, ako možeš, navedi i o kojem se matičnom uredu radilo, je li osoblje bilo posebno dobro ili loše u svom pristupu, ima li nešto bitno što nije ovdje spomenuto, itd. tako da komentiraj i piši ispod!
Postupak promjene ličnog imena u Srbiji regulisan je Porodičnim zakonom (čl. 352 – čl. 356). Jednom određeno lično ime može se promijeniti. Lično ime ili samo prezime ili samo ime može se promijeniti nakon promjene porodičnog ili ličnog statusa (usvojenje, utvrđivanje očinstva ili materinstva, sklapanje, razvod ili poništenje braka) ili po zahtjevu srbijanskog državljanina. Pravo na slobodan izbor ličnog imena ne smije se ograničiti, osim ako je to potrebno radi zaštite javne bezbjednosti ili prava i sloboda drugih lica. Ovo znači da se promjena imena obavlja na lični zahtev, nije uslovljena „promjenom pola“, a jedino ograničenje koje se odnosi na promjenu imena je zaštita javne bezbjednosti i prava i slobode drugih, kao i izbjegavanje izbora „pogrdnog imena, imena kojim se vređa moral ili ime koje je u suprotnosti sa običajima i shvatanjima sredine.“
To da se neko ime smatra “muškim” ili “ženskim” ili “rodno neutralnim” ne smije biti prepreka kod promjene imena, bez obzira koji pol ti piše u dokumentima. To znači da ako ti osoblje koje radi u upravi (MUP-u) odbije primiti zahtjev, ili odbiju napraviti promjenu samo zato što se po njihovom mišljenju to ime ne slaže sa polom koji ti je u dokumentima ili slično, znači da to osoblje krši Zakon i slobodno se možeš žaliti na njih.
Ukoliko naiđeš na poteškoće prilikom promjene ličnog imena, piši nam ispod!
Budući da je promjena imena odvojena od promjene oznake pola u dokumentima, moguće je da ćeš imati npr. “muško” ime i ženski spol ili obratno, te JMBG (matični broj) iz kojeg se može vidjeti pol ostaje isti dok god se i oznaka pola u dokumentima ne promijeni, što nažalost može stvoriti razne probleme i komplikacije (npr. pri zapošljavanju, upisu u školu/fakultet, itd.).
Promjena ličnog imena koja je posljedica promjene porodičnog i ličnog statusa upisuje se u matične registre u skladu sa zakonom. Promjena ličnog imena po zahtjevu upisuje se u matične registre na osnovu konačnog, odnosno pravosnažnog rješenja o promjeni ličnog imena, u skladu sa zakonom. Matične registre vodi Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije. Za navedene promjene nadležna je Područna jedinica Ministarstva unutrašnjih poslova u kojoj lice ima prebivalište.
Postupak promjene ličnog imena je sljedeći:
- Zahtev za promenu ličnog imena podnosi se opštinskoj upravi na čijem području podnosilac zahteva ima prebivalište, odnosno boravište.
- Opštinska uprava koja prihvati zahtev za promenu ličnog imena dužna je da o tome obavesti nadležnog matičara radi upisa promene ličnog imena u matičnu knjigu rođenih i venčanih i organ koji vodi evidenciju o prebivalištu građana.
- Žalbu protiv rešenja o odbijanju zahteva za promenu ličnog imena podnosilac može izjaviti ministarstvu nadležnom za porodičnu zaštitu u roku od 15 dana od dana prijema rešenja.
Ukoliko si maloletna osoba prije dostizanja punoljetstva ime ne možeš promijeniti bez saglasnosti roditelja ili staratelja. Takođe, za promjenu imena potreban je i tvoj pisani pristanak. Ako promjenu ličnog imena zahtijeva jedan roditelj, uz zahtjev mora priložiti saglasnost drugog roditelja. Ako roditelji žive odvojeno, promjenu ličnog imena maloljetnog lica može zahtijevati roditelj kod koga to lice živi, odnosno kojem je to lice povjereno na čuvanje i vaspitanje, ako se sa tim saglasi drugi roditelj. Ako u slučaju drugi roditelj ne da saglasnost za promjenu ličnog imena maloljetnog lica, organ starateljstva pruža pomoć roditeljima u postizanju sporazuma. Ako promjenu imena zahtijeva staratelj maloljetnog lica, uz zahtjev mora priložiti odobrenje nadležnog organa starateljstva.
Pravo na promenu ličnog imena nema:
- lice protiv koga se vodi krivični postupak za delo za koje se goni po službenoj dužnosti;
- lice koje je osuđeno za krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti dok kazna nije izvršena odnosno dok traju pravne posledice osude;
- lice koje promenom ličnog imena namerava da izbegne neku svoju obavezu;
- lice koje namerava da promeni ime u pogrdno ime, ime kojim se vređa moral ili ime koje je u suprotnosti sa običajima i shvatanjima sredine.
Pravno priznanje roda i promena matičnog broja
U pozitivnim zakonskim propisima Republike Srbije status, prava i obaveze trans osoba gotovo da uopšte nisu regulisani, odnosno postoje velike pravne praznine u ovoj oblasti.
Ne postoji zakon koji jasno određuje na osnovu kog kriterijuma i dokumenta osoba može promeniti lična dokumenta kada je u pitanju ceo proces prilagođavanja pola.
Po ovom pitanju postoje vrlo neujednačene prakse u Srbiji, te su trans osobe uglavnom zavisile od dobre volje službenika_ca u nadležnim državnim organima. Vrlo često se dešavalo da ovi procesi budu dugotrajni i mučni, da osobe budu upućivane na sudski vanparnični postupak (što je u nekoliko slučajeva bila preporuka Ministarstva za državnu upravu, lokalnu samoupravu, ljudska i manjinska prava), izlažući transpolne osobe novim mehanizmima iscrpljivanja u različitim vidovima.
Naročito je prisutan problem sa srednjoškolskim i visokoškolskim ustanovama, te odbijanjem da izdaju diplome u skladu sa novim identitetom osobe (sa tim u vezi je i Poverenica za zaštitu ravnopravnosti uputila Mišljenje 24.02.2012. Pravnom fakultetu u Beogradu).
Posebnu oblast čini problematika koja se odnosi na bračni i porodični status trans osoba. Kako Ustav i naši zakoni prepoznaju brak isključivo kao zajednicu muškaraca i žene, postavlja se pitanje šta se dešava sa brakom ukoliko jedan od supružnika „promeni pol“. Po našem zakonu dve žene ili dva muškarca ne mogu stupiti u brak. Takođe, postavlja se pitanje roditeljstva jer dete zakonski ne može imati dve majke, odnosno dva oca, kao i kako će se sud odnositi u slučaju razvoda i odluke o starateljstvu nad decom.
Zakon o zabrani diskriminacije (čl.2.st.1.). propisuje zabranu diskriminacije na osnovu rodnog identiteta i seksualnoj orijentaciji, između ostalog. Odredbom člana 13. tačka 1. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da izazivanje i podsticanje neravnopravnosti, mržnje i netrpeljivosti po osnovu nacionalne, rasne ili verske pripadnosti, jezika, političkog opredeljenja, pola, rodnog identiteta, seksualnog opredeljenja i invaliditeta, predstavlja teški oblik diskriminacije.
U Republici Srbiji ne postoje zakonom uređene procedure za promenu oznake pola u izvodu iz matične knjige rođenih, a samim tim ni u drugim dokumentima. Zaposleni u nadležnim organima nalaze se u procepu između legitimnih i opravdanih zahteva osoba koja su promenila pol i imaju urednu medicinsku dokumentaciju koja to dokazuje i traže da im se promene podaci u matičnim knjigama i javnim ispravama, s jedne strane, i nepostojanja zakonskih normi koje regulišu ova pitanja, s druge strane, što ih dovodi u situaciju da nemaju propis na kom mogu utemeljiti svoju odluku, a što kod njih izaziva zabrinutost i strah da ne naprave grešku zbog koje bi mogli odgovarati. Dodatni problem predstavlja činjenica da državni službenici često nemaju ni elementarna znanja o ljudskim pravima uopšteno, pa ni specifično o pravima trans osoba, zatim nisu obučeni da vode razgovore sa diskriminisanim i marginalizovanim osobama, zbog čega je sve prepušteno ličnom senzibilitetu i ljudskosti službenika_ice koji_a odlučuje o nečijem zahtevu.
Analiza propisa od značaja za pravni položaj transpolnih osoba je dokument koji daje smjernice u izradi zakona koji bi regulisali pravni položaj trans osoba u Srbiji. u Gayten-LGBT su izradilie i Model zakona o rodnom identitetu s obrazloženjem koji bi ovo pitanje većinom uredio, međutim, prijedlog još nije usvojen. Da Model zakona i jeste usvojen, procedura bi i dalje bila nedostupna svima koji ne žele ili ne mogu proći kroz medicinski proces dijagnosticiranja, te bi procedura trebala biti jednostavna i pristupačna poput one za promenu osobnog imena – dakle, temeljena na samoodređenju a ne medikalizaciji. Više o ovom Modelu pročitaj ovdje.
Dakle, oznaku pola i matični broj u ličnim dokumentima trenutno nije moguće promeniti bez obavljenih hirurških zahvata. Nadležne policijske uprave, na osnovu ispravljenog izvoda iz matične knjige rođenih, poništavaju postojeći matični broj lica koje je hirurški “promenilo pol” i određuju mu novi JMBG.
Ukoliko želiš promeniti oznaku pola i matični broj u ličnim dokumentima, postupak je sledeći:
- Podneseš zahtjev za promenu matičnog broja i oznake pola
- Uz zahtjev prilažeš sledeća dokumenta:
– Ličnu kartu
– Dokaz o “promeni pola” (medicinsku dokumentaciju)
– Rješenje od MUP-a o poništavanju starog i određivanju novog matičnog broja nakon donošenja istog
- Nakon što predaš zahtjev sa propratnom dokumentacijom čekaš rešenje o promeni pola
- S tim rešenjem možeš izvaditi novi rodni list, novu ličnu kartu, vozačku, nove kartice u bankama (neke banke to naplaćuju), promeniti podatke u bankama, u poreznoj, u školi/fakultetu/poslu/birou, itd.
U identifikacionim dokumentima kasnije ne stoji podatak o promjeni matičnog broja i oznake pola, već samo novi matični broj. Matični broj upisuje se u službene evidencije kao i javne isprave koje se licu izdaju na osnovu tih evidencija. Ministarstvo ne vodi posebnu evidenciju o zahtevima za promenu pola.
Piši nam ispod o svojim iskustvima, pitanjima, komentarima i slično!